Ngày 29-5-2025, ngày làm việc cuối cùng của đợt 1, kỳ họp thứ 9 Quốc hội khóa XV. Tại phiên họp, Quốc hội đã thông qua Nghị quyết thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển nhà ở xã hội. Nghị quyết đã cụ thể hóa chủ trương Đảng và Nhà nước nhằm bảo đảm an sinh, ổn định đời sống cho người dân trong bối cảnh thực hiện chủ trương sắp xếp các đơn vị hành chính và tiếp tục đổi mới mạnh mẽ, toàn diện cải cách hành chính nhà nước, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước phục vụ phát triển đất nước nhanh và bền vững. Đây là một bước tiến lớn trong việc hoàn thiện thể chế, thúc đẩy phát triển nhà ở xã hội, cải thiện đời sống cho người dân – đặc biệt là người thu nhập thấp, công nhân, lực lượng vũ trang và cán bộ, công chức, viên chức.
Toàn cảnh phiên họp Quốc hội.
Để cụ thể hóa Nghị quyết số 68-NQ/TW ngày 04 tháng 5 năm 2025 của Bộ Chính trị, Nghị quyết về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển nhà ở xã hội đã thể hiện bước đột phá trong cải cách hành chính, tháo gỡ vướng mắc, rút ngắn thời gian đầu tư nhà ở xã hội. Cụ thể, trong các thủ tục về lập, thẩm định, phê duyệt, điều chỉnh quy hoạch chi tiết dự án đầu tư xây dựng nhà ở xã hội (điều 6); thủ tục đầu tư xây dựng nhà ở xã hội (Điều 7); thủ tục thuê nhà ở xã hội, nhà lưu trú công nhân trong khu công nghiệp (Điều 10) đã có những cải cách đáng kể: (1) Bỏ thủ tục đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư đối với dự án không sử dụng vốn công, giúp rút ngắn khoảng 200 ngày (tương đương 70% thời gian) (2). Không phải lập, thẩm định, phê duyệt nhiệm vụ quy hoạch chi tiết, tiết kiệm 65 ngày. (3). Miễn thẩm định báo cáo nghiên cứu khả thi tại cơ quan chuyên môn, chủ đầu tư tự thẩm định và chịu trách nhiệm – tiết kiệm thêm 15–35 ngày. (4). Áp dụng chỉ định thầu rút gọn đối với các gói thầu xây dựng có sử dụng vốn công hoặc vốn nhà nước – cắt giảm 45–105 ngày. (5). Miễn giấy phép xây dựng nếu dự án áp dụng thiết kế mẫu, thiết kế điển hình đã được phê duyệt. (6). Đơn giản hóa quy trình xác định giá bán, giá thuê nhà ở xã hội: Chủ đầu tư tự tính và phê duyệt, sau đó gửi cơ quan chuyên môn cấp tỉnh kiểm tra sau. Các cải cách trên giúp giảm mạnh thời gian, chi phí hành chính, đồng thời chuyển mạnh từ tiền kiểm sang hậu kiểm có giám sát.
Đại biểu Quốc hội tham gia biểu quyết thông qua Nghị quyết.
Cùng với đó, Nghị quyết đã thể chế hóa Kết luận số 127-KL/TW và Kết luận số 137-KL/TW của Bộ Chính trị trong các điều kiện về điều kiện để tiếp cận chính sách nhà ở xã hội gồm: (1) Xét điều kiện nhà ở theo địa bàn cũ: Trong trường hợp địa phương có sắp xếp lại đơn vị hành chính, người dân sẽ được xét điều kiện nhà ở theo địa bàn trước sáp nhập, tránh bị mất quyền lợi do thay đổi địa giới. (2). Xét theo khoảng cách làm việc – nơi ở: Người lao động có nhà ở nhưng cách xa nơi làm việc vẫn được hưởng chính sách, nếu địa phương xác định là bất tiện trong sinh hoạt, làm việc. (3) Giao quyền cho địa phương quy định cụ thể: UBND cấp tỉnh được quyết định các tiêu chí như khoảng cách bao nhiêu km được coi là “xa”, điều kiện hạ tầng giao thông… (4) Mở rộng đối tượng thụ hưởng thông qua cơ quan, tổ chức: Cho phép doanh nghiệp, cơ quan nhà nước, tổ chức chính trị – xã hội thuê nhà ở xã hội để bố trí cho cán bộ, công chức, công nhân – kể cả người nước ngoài.
Tuy nhiên, bên cạnh các cơ chế, chính sách đã và đang được hoàn thiện và triển khai thực hiện, thực tế cho thấy vẫn còn nhiều tồn tại, vướng mắc liên quan đến điều kiện mua nhà ở xã hội chưa được giải quyết triệt để, đó là: thứ nhất: Quy định cứng nhắc về hộ khẩu trong điều kiện mua nhà. Theo Luật Nhà ở hiện hành yêu cầu người mua nhà ở xã hội phải có hộ khẩu thường trú hoặc tạm trú dài hạn tại địa phương nơi có dự án. Thứ hai: Thiếu linh hoạt trong xác định điều kiện nhà ở. Người lao động có nhà ở tại quê nhưng làm việc tại thành phố vẫn bị xem là “đã có nhà”, không thuộc đối tượng được hỗ trợ. Nghị quyết mới của Quốc hội đã mở hướng linh hoạt theo khoảng cách cư trú – làm việc, nhưng chưa có quy định cụ thể toàn quốc mà giao cho các địa phương tự quyết định, dẫn tới cách hiểu và áp dụng khác nhau giữa các địa phương. Thứ ba: Khó khăn trong chứng minh tình trạng nhà ở. Người dân phải chứng minh không có nhà ở hoặc chưa từng được hỗ trợ nhà ở bằng nhiều loại giấy tờ. Trong khi đó, hiện chưa có cơ sở dữ liệu quốc gia về sở hữu nhà ở để hỗ trợ xác minh. Việc xác minh thủ công kéo dài thời gian xử lý, dễ dẫn đến sai sót, thiếu minh bạch.
Để chính sách phát triển nhà ở xã hội phát huy hiệu quả thực chất, cần tiếp tục hoàn thiện các quy định có liên quan về: Xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về nhà ở, tích hợp với dữ liệu dân cư. Số hóa quy trình xét duyệt, công khai tiêu chí chấm điểm để minh bạch hoá việc cung cấp và tiếp cận, thụ hưởng chính sách nhà ở xã hội. Cập nhật điều kiện thu nhập để mua nhà ở xã hội theo vùng, ngành nghề. Mở rộng đối tượng thụ hưởng chính sách nhà ở xã hội theo nhu cầu thực tế, không chỉ dựa vào hộ khẩu.
Trong bối cảnh hiện nay, nghị quyết của Quốc hội về chính sách phát triển nhà ở xã hội là một văn bản mang tính đột phá, kết hợp hài hòa giữa cải cách thể chế, giảm thủ tục, tăng tính linh hoạt và bảo đảm công bằng trong tiếp cận chính sách. Đây là cơ hội lớn để hiện thực hóa mục tiêu bảo đảm người dân có chỗ ở phù hợp, an toàn, ổn định.
