Được sự quan tâm của Ban Công tác đại biểu - Ủy ban thường vụ Quốc hội và Ban Thường vụ Tỉnh ủy, tại kỳ họp thứ tư, HĐND tỉnh Bình Phước khóa VIII đã ban hành Nghị quyết số 03/2012/NQ-HĐND về việc thông qua Đề án thí điểm thành lập Ban của HĐND xã của tỉnh. Theo đó, được thực hiện tại 5 huyện, thị xã gồm: Hớn Quản, Lộc Ninh, Bù Đăng, Đồng Phú và thị xã Đồng Xoài. Mỗi huyện, thị xã chọn 2 xã thí điểm. Mỗi HĐND xã thành lập 2 Ban (Ban Kinh tế - Xã hội và Ban Pháp chế). Mỗi Ban có 5 hoặc 7 thành viên là đại biểu HĐND cùng cấp và không thể đồng thời là thành viên UBND cùng cấp. Mặc dù mới tổ chức và đi vào hoạt động được gần một năm, nhưng các Ban của HĐND xã đã và đang góp phần nâng cao chất lượng hoạt động của HĐND cấp cơ sở, nhất là trên các mặt hoạt động giám sát, thẩm tra và xem xét văn bản quy phạm pháp luật của UBND cùng cấp.
Từ khi thí điểm thành lập Ban của HĐND xã, việc tổ chức đoàn giám sát của HĐND xã tăng lên cả về số lượng và chất lượng. Hoạt động giám sát giữa 2 kỳ họp được Ban của HĐND xã tiến hành thường xuyên hơn, bình quân Ban của HĐND xã tiến hành giám sát từ 8 - 9 cuộc. Chất lượng giám sát đạt hiệu quả cao hơn, chủ động hơn, khắc phục được các hạn chế trước đây. Hoạt động giám sát đã phát huy được trí tuệ của tập thể thành viên Ban, đánh giá sát thực tế, đồng thời đã kịp thời kiến nghị, chấn chỉnh những hạn chế trong hoạt động của các đơn vị chịu sự giám sát.
Đối với hoạt động thẩm tra báo cáo, đề án và dự thảo Nghị quyết trình kỳ họp HĐND, đây là một hoạt động mang tính đổi mới rõ nét và được thực hiện đồng bộ nhất của các Ban HĐND xã thí điểm trên địa bàn tỉnh do được 100% số Ban triển khai thực hiện và đã thể hiện sự khác biệt một cách căn bản so với trước khi thành lập Ban. So với trước khi thành lập Ban của HĐND xã, theo quy định thì ở cấp xã đại diện Thường trực Hội đồng nhân dân trình bày ý kiến của Thường trực Hội đồng nhân dân. Tuy nhiên, Thường trực HĐND hầu hết chỉ có Chủ tịch HĐND hoạt động kiêm nhiệm, Phó Chủ tịch HĐND hoạt động chuyên trách, từ đó ý kiến phát biểu của Thường trực HĐND xã thiếu tính tập thể nên kết quả và hiệu quả của ý kiến có phần hạn chế, những vấn đề mà Thường trực HĐND đặt ra không có khả năng phản biện và định hướng cho các đại biểu quyết định các vấn đề tại kỳ họp. Sau khi thí điểm thành lập Ban của HĐND xã, tùy vào tình hình cụ thể của nội dung báo cáo thẩm tra, có khi Ban tiến hành thẩm tra tập thể, có khi phân công các thành viên theo lĩnh vực, sau đó họp Ban để thống nhất hoàn chỉnh báo cáo. Với việc thẩm tra và xây dựng báo cáo thẩm tra đã giúp khắc phục nhược điểm của hoạt động HĐND tại kỳ họp. Nhờ có các báo cáo thẩm tra của Ban, đại biểu đã được định hướng đồng thời gợi mở cách nghiên cứu, tiếp cận các vấn đề thảo luận, quyết định tại kỳ họp. Vì vậy, đã giúp HĐND xã ban hành các Nghị quyết có chất lượng cao, ít sai sót, phù hợp với thực tiễn ở địa phương.
Ngoài ra, việc xem xét văn bản quy phạm pháp luật của UBND cùng cấp được các Ban của HĐND xã thực hiện khá tốt, đã tiến hành xem xét các văn bản quy phạm pháp luật và văn bản có yếu tố quy phạm pháp luật do UBND cùng cấp ban hành, đảm bảo vừa thực hiện đúng theo quy định của pháp luật, đồng thời giúp UBND trong việc ban hành các văn bản quy phạm pháp luật theo đúng chủ trương, đường lối và các quy định của cơ quan nhà nước cấp trên. Nhờ đó, khắc phục được hạn chế trước đây.
Bên cạnh những kết quả đạt được, hoạt động của Ban HĐND xã của tỉnh vẫn không tránh khỏi những tồn tại, hạn chế như: có Ban chưa xây dựng kế hoạch giám sát cụ thể; hoạt động giám sát chuyên đề còn ít; sau giám sát, việc ban hành báo cáo kết quả giám sát còn chậm, hoặc không ban hành báo cáo mà tổng hợp chung vào báo cáo công tác định kỳ của Ban; việc kiến nghị sau giám sát chưa đúng với thẩm quyền của đơn vị chịu sự giám sát; hoạt động của Ban phụ thuộc nhiều vào Trưởng Ban, còn Phó Trưởng Ban chưa thể hiện vai trò trong tổ chức hoạt động của Ban, chưa thay Trưởng Ban chủ trì họp Ban cũng như tổ chức giám sát; chưa phân biệt khái niệm thẩm định, thẩm tra và báo cáo thẩm tra của Ban chưa đạt chất lượng. Nguyên nhân của những hạn chế nói trên do mới thí điểm thành lập nên các Ban của HĐND xã vừa tổ chức hoạt động vừa rút kinh nghiệm để nâng cao chất lượng hoạt động.
Từ kết quả hoạt động của Ban HĐND xã thí điểm cho thấy, việc thành lập Ban HĐND xã là cần thiết, góp phần nâng cao hiệu quả và năng lực hoạt động của HĐND xã. Đây là cơ sở để Thường trực HĐND tỉnh tổ chức Hội nghị sơ kết 01 năm thí điểm thành lập Ban của HĐND xã vào cuối năm 2013 để đánh giá, sơ kết kết quả thực hiện Đề án và trình HĐND tỉnh quyết định triển khai nhân rộng việc thành lập Ban của HĐND xã trong những năm tiếp theo.
Tuy nhiên, để nâng cao chất lượng hoạt động của các Ban của HĐND xã, qua đó góp phần nâng cao chất lượng hoạt động của HĐND cấp xã, thì Quốc hội cần xem xét, điều chỉnh bổ sung Luật Tổ chức HĐND và UBND theo hướng quy định việc thành lập Ban của HĐND xã, trong đó Ban của HĐND xã có đại biểu hoạt động chuyên trách nhằm tạo cơ sở pháp lý cho Ban của HĐND xã trong tổ chức và hoạt động./.
